MYSZOPŁOCH KOLCZASTY (Ruszczyk kolczasty)

Myszopłoch kolczasty (Ruscus aculeatus) należy do rodziny szparagowatych i jest spokrewniony z konwalią majową. Ze względu na swoje intensywne zielone zabarwienie, które zachowuje nawet zimą, oraz bardzo ładne czerwone jagodowe owoce jest często uprawiany w ogrodach i parkach. W krajach śródziemnomorskich ma także zastosowanie kulinarne, je się jego młode pędy (tak samo jak szparagi), a nasiona były niegdyś wykorzystywane do przyrządzania substytutu kawy1.

Historia myszopłocha kolczastego

Myszopłoch kolczasty znany jest w Europie zachodniej jako „butcher’s broom”, czyli „miotełka rzeźnika”. Nazwa pochodzi od dawnego sposobu wykorzystania tej rośliny: rzeźnicy wiązali gałązki w pęczki i czyścili nimi drewniane bloki, na których oporządzali mięso. Co ciekawe, twarde gałęzie nie dość, że oczyszczały deski, to jeszcze zawarte w nich olejki wykazywały działanie odkażające, co zapobiegało namnażaniu się drobnoustrojów2. Z kolei zwyczajowe nazwy ruszczyka: włoska – pungitopo (ostrokrzew), niemiecka – Mausedorn (mysie żądło) oraz polska – myszopłoch (czyli coś, co płoszy myszy), ruszczyk kolczasty (czyli roślina z kolcami) wywodzą się od najczęstszego sposobu wykorzystywania tej rośliny. Ponieważ liście myszopłocha są sztywne i ostre, jego gałązkami obkładano żywność, by uchronić ją przed szkodnikami, takimi jak gryzonie. Jako ciekawostka: w XVII w. brytyjski zielarz Nicholas Culpepper używał myszopłochu także do leczenia złamanych kości. Zalecał, by pacjenci przyjmowali wywar z korzenia (przygotowywany przez gotowanie zdrewniałych części rośliny) doustnie oraz przykładali kompresy z owoców (jagód) myszopłocha na złamane miejsce3.

Skład chemiczny kłączy

Surowcem zielarskim pozyskiwanym z myszopłochu są przede wszystkim korzenie (kłącza), rzadziej łodygi i liście.

Głównymi związkami aktywnymi ruszczyka są ruskogenina i neoruskogenina należące do grupy saponin steroidowych. Związki te stanowią prekursory hormonów płciowych, usprawniają procesy trawienne (zwiększają wydzielanie enzymów trawiennych) oraz procesy związane z detoksykacją organizmu, wykazują również właściwości przeciwbakteryjne2. Inne substancje wykrywane w myszopłochu to: sterole, triterpeny, flawonoidy, kumaryny, sparteina, tyramina oraz kwas glikolowy1.

MOŻLIWE KORZYŚCI Z ZASTOSOWANIA MYSZOPŁOCHA KOLCZASTEGO (RUSZCZYKA KOLCZASTEGO)

Zmniejszenie przepuszczalności naczyń krwionośnych

Badania wskazują na wpływ myszopłocha na przepuszczalność naczyń krwionośnych. W doświadczeniach laboratoryjnych ruskogenina wykazuje nadzwyczajną aktywność przeciwko elastazie. Elastaza jest związkiem, który niszczy włókna elastyny – białka będącego jednym ze składników tkanki łącznej znajdującej się w ścięgnach, więzadłach, tkance płucnej oraz w ścianach większych naczyń krwionośnych. Dlatego właściwości myszopłocha łączone są przede wszystkim z profilaktyką chorób związanych z przewlekłą niewydolnością żylną4. Ruscus aculeatus pomaga w redukowaniu opuchlizny kończyn, daje czucie lekkości nóg, działa odświeżająco i rewitalizująco5.

Łagodne działanie przeczyszczające i moczopędne

W europejskiej medycynie ludowej myszopłoch był używany jako łagodny środek przeczyszczający i moczopędny6.

W I wieku n.e. greccy lekarze używali myszopłochu jako środka na kamienie nerkowe. Do łagodzenia dolegliwości jelitowych służyła mieszanka powstająca z namaczania kłączy ruszczyka w wodzie lub winie.

Bezpieczeństwo stosowania

Większość badań uznaje ruszczyka kolczystego za zioło bezpieczne, nie wymieniając dla niego żadnych przeciwwskazań. Jedno z dostępnych badań opisuje działania niepożądane w postaci nudności i bólów brzucha przy zażywaniu leku zawierającego w swym składzie ekstrakt (5-7,5:1) z kłącza ruszczyka kolczastego podawanego w ilości 150 mg 3 razy dziennie7.

Nie istnieją wystarczające dane dotyczące stosowania myszopłochu podczas ciąży, z których można by wnioskować o jego bezpieczeństwie. Dlatego ruszczyka nie należy stosować podczas ciąży i karmienia piersią.

Interakcje z lekami i ziołami

Nie należy łączyć preparatów z myszopłochem z lekami rozkurczowymi i stosowanymi w leczeniu nadciśnienia (prazosyna i terazosyna), bowiem znajdująca się w roślinie tyramina może sprzyjać nagłemu wzrostowi ciśnienia krwi. Z tego samego powodu ruszczyk nie powinien być stosowany z inhibitorami monoaminooksydazy (MAOi). Dane przedkliniczne myszopłocha dotyczące jego farmakodynamiki sugerują, że może on zakłócać efektywność działania alfa-blokerów4.

W przypadku stosowania myszopłocha z innymi ziołami występującymi w mieszankach z ruszczykiem w składzie, np. nostrzykiem żółtym (Melilotus officinalis), a także kwasem askorbinowym, trimetylohesperedyną – zachodzą efekty synergistyczne, wzmacniające działanie składników myszopłocha4.

Dawkowanie

Ekstrakt alkoholowy z całej rośliny stosuje się w ilości:

0,5-1,5 ml 3 razy dziennie.

Dawki dla kapsułek standaryzowanych na ruskogeniny (określone jako łącznie neoruskogenina i ruskogenina) wynoszą:

7–11 mg, choć niektórzy eksperci zalecają stosowanie dawek rzędu 16,5–33 mg 3 razy dziennie4.

Biodostępność składników aktywnych ruszczyka jest duża. Zawarte w nim glikozydy steroidowe po podaniu doustnym są absorbowane w niezmienionej formie i wykrywane w osoczu krwi.

Bibliografia

1. Masullo M., Pizza C., Piacente S.: Ruscus Genus: A rich source of bioactive steroidal saponins. Planta Med. 2016; 82: 1513–1524.
2. Rhizoma L.: Assessment Report on Ruscus aculeatus. European Medicines Agency, London 2008.
3. Blumenthal M., Busse W.R., Goldberg A., Gruenwald J., Hall T., Riggins C.W., Rister R.S., eds. Klein S., Rister R.S., trans. The Complete German Commission E Monographs-Therapeutic Guide to Herbal Medicines. Austin T.X.: American Botanical Council; Boston: Integrative Medicine Communication; 1998.
4. Monograph: Ruscus aculeatus (Butcher’s Broom). Alternative Medicine Review. Vol. 6, no. 6; 2001.
5. Oświadczenia zdrowotne Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).
6. Kakkos S.K., Allaert F.A.: Efficacy of Ruscus extract, HMC and vitamin C, constituents of Cyclo 3 fort®, on improving individual venous symptoms and edema: a systematic review and meta-analysis of randomized double-blind placebo-controlled trials. International Angiology. 2017; 36 (2): 93–106 DOI: 10.23736/S0392-9590.17.03815-9.
7. Weindorf N., Schultz-Ehrenburg U.: Controlled study of increasing venous tone in primary varicose veins by oral administration of Ruscus aculeatus and trimethylhesperidinchalcone. Z. Hautkr. 1987; 62: 28–38.