Shiitake, maitake i reishi

Pobierz leksykon w PDF

Shiitake, maitake i reishi to nazwy grzybów, które w Azji są uważane za rośliny podnoszące odporność organizmu, obniżające stężenie cholesterolu, mające działanie przeciwzakrzepowe i wspomagające leczenie nowotworów. W Europie są mało znane i rzadko stosowane, dlatego warto poznać ich właściwości.

SHIITAKE

Europejskie nazwy tego grzyba to twardziak jadalny lub twardnik japoński. Ponieważ pochodzi ze wschodniej Azji – rośnie na terenie Chin, Japonii, Korei oraz Indii – dlatego powszechnie rozpoznawany jest pod nazwą „shiitake”. Uprawiany jest jednak na całym świecie. Co ciekawe: shiitake to drugie, zaraz po pieczarkach, najpopularniejsze grzyby świata.

Jakie składniki odżywcze znajdziemy w shiitake?

W 100 g wysuszonego grzyba shiitake znajduje się: 68-78% węglowodanów (przede wszystkim tych złożonych),14-18% białka, 5-8% tłuszczu oraz 4-7 % błonnika. Na szczególną uwagę zasługuje zawartość białka: owocniki shiitake zawierają 15 z 20 aminokwasów białkowych, w tym 6 z 8 egzogennych – czyli tych, których organizm nie wytwarza samodzielnie. Przy czym w porównaniu z innymi gatunkami grzybów, charakteryzują się one wysoką zawartością leucyny i fenyloalaniny.

Główne składniki witaminowe i mineralne grzybów shiitake

Shiitake odznaczają się bardzo wysoką zawartością obniżającego poziom ciśnienia potasu – 3155 mg (w 100 g suchej masy), co stanowi aż 158% tzw. Referencyjnych Wartości Spożycia (RWS). Mają też dużo kojącej nerwy niacyny (witaminy B3) – 31 mg (w 100 g suchej masy), co daje nam 194% RWS. Jest w nich także dużo kwasu foliowego, witaminy D2, cynku, miedzi i magnezu.

Jednak grzyby shiitake wyróżniają się przede wszystkim zawartością substancji o nazwie lentinan (to polisacharyd), która, jak wykazują badania, wzmacnia układ odpornościowy i wykazuje działanie przeciwnowotworowe.

Właściwości grzybów shiitake

Wzmacniają odporność

Lentinan wykazuje właściwości immunomodulujące. Potrafi aktywować komórki odpornościowe – limfocyty, makrofagi, komórki NK, których pobudzenie wpływa m.in. na wzrost i różnicowanie innych komórek odpornościowych.

Mogą mieć działanie przeciwnowotworowe

Lentinan aktywuje specyficzne komórki odpornościowe, które łącząc się z antygenami na powierzchni komórek nowotworowych, prowadzą do ich dezaktywacji oraz zahamowania namnażania się. Poza tym: badania przeprowadzone wśród osób z rakiem żołądka i jelita grubego wykazały, że suplementowanie lentinanu w czasie chemio- lub radioterapii, może zmniejszać skutki uboczne tych terapii.

Obniżają poziom cholesterolu

Zawarta w shiitake erytadeina, należąca do alkaloidów, wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu. Prawdopodobnie oddziałuje ona na metabolizm fosfolipidów wątrobowych (fosfatydylocholiny i fosfatydyloetanoloaminy), wpływając na zmianę ich wzajemnych stosunków. Wpływa to stabilizująco na błony komórkowe, a pośrednio również na przyspieszony rozkład i wydalanie cholesterolu. Uważa się, że erytadeina wykazuje również właściwości obniżające poziom trójglicerydów oraz obniżające poziom ciśnienia krwi .

Pozytywnie wpływają na mineralizację kości

Ekstrakt wodny z shiitake wpływa na mineralizację kości; indukuje bowiem ekspresję genów odpowiedzialnych za absorpcję wapnia w dwunastnicy i jego reabsorpcję w nerkach.

Działają przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie

W badaniach in vitro zaobserwowano, że ekstrakt z grzybni shiitake w stężeniu min. 10 mcg/ml blokował namnażanie się wirusa HIV w zdrowych komórkach oraz powstawanie zmian degeneracyjnych w komórkach pod wpływem wirusa. Z kolei lentionina, związek zawierający siarkę, wykazuje właściwości przeciwbakteryjne przeciwko niektórym bakteriom gram dodatnim (np. Bacillus subtilus, Streptococcus ssp.; paciorkowce) oraz gram ujemnym (np. Prevotella, Porphyromonas).

MAITAKE

W nazewnictwie europejskim grzyb maitake to żagwica listkowata. Pochodzi z Chin, ale uprawiany jest także w Japonii (gdzie nazywany jest „tańczącym grzybem”, co ma związek z legendą, że ludzie odkrywszy jego lecznicze właściwości tańczyli z radości) oraz Ameryce Północnej i Europie.

Jakie składniki odżywcze znajdziemy w maitake?

W 100 g wysuszonego grzyba maitake znajduje się: 59% węglowodanów, 21% białka, 10% błonnika i 3% tłuszczów.

Główne składniki aktywne grzybów maitake

Maitake są bogatym źródłem polifenoli w tym: pirogalolu, kwasu prokatechinowego, kwasu kawowego, kwasu kumarowego, hesperydyny, mirycetyny, naringeniny, kemferolu.

Właściwości grzybów maitake

Wzmacniają odporność

W badaniu na modelu laboratoryjnym zaobserwowano, że ekstrakt maitake, a w szczególności z maitake i shiitake jednocześnie, wpływa na zwiększenie

we krwi ilości monocytów i neutrofili. Monocyty to komórki odpornościowe, które przechodzą z krwi do tkanek, gdzie przekształcają się w makrofagi. Neutrofile natomiast wychwytują i niszczą obce antygeny w tym patogenne bakterie, wirusy i grzyby. Połączenie suplementacji ekstraktu shiitake i maitake aktywuje również komórki NK (naturalni zabójcy), których zadaniem jest niszczenie obcych komórek.

Mogą mieć działanie przeciwnowotworowe

Dzięki obecności beta-glukanów grzyby maitake mogą aktywować cytotoksyczne komórki T (limfocyty Tc), które po przyłączeniu do komórek NK są „przyciągane” przez wyspecjalizowane receptory obecne na powierzchni komórki nowotworowej. W wyniku tego połączenia może dojść do śmierci (apoptozy) komórki nowotworowej . Maitake mogą być ponadto – podobnie jak shiitake – wykorzystywane jako składnik diety łagodzący skutki uboczne chemioterapii.

Zaobserwowano również, że w warunkach in vitro łączne podawanie polisacharydów z maitake i witaminy C w znaczącym stopniu hamuje proliferację nowotworowych komórek wątroby. W tym przypadku ważny jest efekt synergii. Łączne podawanie obu składników silniej blokuje dzielenie się komórek nowotworowych niż podawanie ich osobno.

Wpływają na układ sercowo-naczyniowy

W badaniu na myszach zaobserwowano, że dodawanie do ich diety grzyba maitake, przy jednoczesnym spożyciu cholesterolu na poziomie 1%, po 4 tygodniach suplementacji istotnie wpłynęło na obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz trójglicerydów we krwi, w porównaniu do grupy spożywającej pożywienie z 1-proc. zawartością cholesterolu, ale bez dodatkowej suplementacji maitake.

Regulują poziom glukozy

Alfa-glukan zawarty w maitake posiada właściwości hipoglikemiczne, a ponadto wpływa na obniżenie poziomu trójglicerydów, cholesterolu oraz wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, równocześnie zwiększając wrażliwość tkanek na insulinę, co ma znaczenie w zmniejszeniu stężenia glukozy. Dodatkowo – dzięki antyoksydacyjnym właściwościom składników maitake – dochodzi do zmniejszenia utleniania lipidów oraz zwiększenia aktywności enzymów antyoksydacyjnych, co pomaga w zachowaniu prawidłowych funkcji trzustki (w tym wydzielania insuliny), szczególnie w przypadku narażenia na czynniki wywołujące jej uszkodzenie.

Działają przeciwzapalnie i przeciwwirusowo

W warunkach słabej aktywności układu odpornościowego maitake mogą pobudzać go do działania, natomiast w przypadku zbyt wysokiej jego aktywności, np. przedłużającego się stanu zapalnego, hamować jego aktywność. W warunkach in vitro wykazują właściwości przeciwko wirusowi grypy typu B oraz wirusowi HIV.

Mają właściwości przeciwutleniające

Obecny w maitake związek zawierający siarkę – ergotioneina – ma silne właściwości przeciwutleniające przez co zapewnia ochronę komórkową przed stresem oksydacyjnym. Z kolei zawartość polisacharydów, dzięki którym możliwe jest wychwytywanie wolnych rodników powstałych w wyniku wnikania promieni UV, może korzystnie wpływać na kondycję skóry.

REISHI

Grzyby znane w Japonii jako reishi, w Chinach nazywane są lingzhi, co symbolizuje połączenie duchowej mocy i nieśmiertelności. Ich łacińska nazwa to Ganoderma lucidum, a polska – lakownica żółtawa, choć używane są także: huba lakierowana, lśniak połyskliwy (ze względu na „polakierowany” wygląd). Grzyb ten rośnie na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. W Polsce jest dość rzadki i znajduje się na liście gatunków zagrożonych. Od dziesięcioleci jest również uprawiany, m.in. w bioreaktorach, na kłodach drewna, trocinach lub ziarnach. Surowiec zielarski stanowi grzybnia, zarodniki lub owocniki.

Jakie składniki odżywcze znajdziemy w reishi?

W 100 g wysuszonego grzyba reishi znajduje się: 52 g błonnika (przede wszystkim beta-glukanów, które mają wpływ na poziom cholesterolu i glukozy we krwi, zwiększenie odporności, jak też usprawnienie syntezy DNA i RNA oraz białek w wątrobie, szpiku kostnym i krwi), 26 g białka, 13 g węglowodanów oraz 3 g tłuszczów.

Główne składniki witaminowe i mineralne grzybów reishi

Grzyb reishi zawiera ok. 400 związków bioaktywnych. W 100 g suchej masy znajduje się 26 mg miedzi, co stanowi aż 260% Referencyjnych Wartości Spożycia (RWS), 22 mg manganu, co pokrywa dzienne spożycie w 110% oraz 225 mg fosforu, zapewniającego 32% RWS. Ponadto obfituje w żelazo, potas i siarkę, a także w witaminy z grupy B, witaminę D (ergosterol) oraz witaminę K.

Właściwości grzybów reishi

Wpływają na ciśnienie krwi

Składniki reishi wpływają na rozszerzenie naczyń krwionośnych i tym samym zwiększenie przepływu krwi, dzięki czemu poprawia się dotlenienie mięśnia sercowego. Rozszerzenie światła naczyń krwionośnych powoduje bowiem, że krew z mniejszą siłą napiera na ścianki naczyń, a to oznacza obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Wydaje się jednak, że ekstrakt z reishi nie ma wpływu na ciśnienie krwi u osób, u których jest ono prawidłowe.

Wpływają na poziom cholesterolu, trójglicerydów oraz poziom glukozy we krwi

Wyniki badania sugerują, że suplementacja grzybami reishi zmniejsza poziom trójglicerydów w surowicy o 48%, cholesterolu całkowitego o 41%, „złego” cholesterolu frakcji LDL o 46% oraz zwiększa poziom „dobrego” cholesterolu HDL o 81% w porównaniu do osób z cukrzycą, nie stosujących suplementacji. Podawanie reishi może także wpłynąć na regenerację i namnażanie się komórek beta trzustki, które są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny – hormonu obniżającego poziom glukozy we krwi (wynika to m.in. z jej właściwości przeciwutleniających).

Wzmacniają układ odpornościowy

Dzięki zawartości beta-glukanów – których receptory znajdują się na powierzchni leukocytów, monocytów i makrofagów – reishi wpływa na uruchomienie mechanizmów obronnych organizmu i uwolnienie cytokin m.in. interferonu (białko wydzielanie w odpowiedzi na obecność patogenów) oraz iterleukin (białek aktywujących limfocyty T i komórki NK). Działanie to ma na celu m.in. niszczenie bakterii, wirusów czy drożdży. Co ważne: funkcjonowanie układu immunologicznego jest istotne nie tylko dla niszczenia patogenów, ale również w odniesieniu do namnażania się nieprawidłowych komórek.

Podnoszą wytrzymałość

Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym oraz zwiększającym przepływ krwi, grzyby reishi mogą być wykorzystane jako element diety służący zwiększeniu zdolności wytrzymałościowych organizmu i ochronie przed nadmiernym wyczerpaniem. Intensywna aktywność fizyczna jest czynnikiem wywołującym stres oksydacyjny w organizmie, a składniki reishi mogą usprawniać regenerację tkanek, uszkodzonych w wyniku działania wolnych rodników. Wpływ reishi na rozszerzenie naczyń krwionośnych i usprawnienie przepływu krwi, może zwiększać możliwości organizmu do utrzymania wydolności na wysokim poziomie.

Poprawiają pamięć

Dzięki działaniu przeciwutleniającemu grzyby reishi mogą pełnić funkcję ochronną w stosunku do komórek nerwowych w hipokampie (struktura w płacie skroniowym mózgu odpowiedzialna m.in. za pamięć długotrwałą i przestrzenną), wspomagając tym samym funkcje poznawcze w tym zdolność zapamiętywania.

Chronią komórki wątroby

Składniki grzybów reishi mogą wykazywać działanie ochronne na komórki wątroby, co przejawia się utrzymaniem prawidłowych wartości enzymów wątrobowych (ASPAT i ALAT). Działanie to zawdzięczają m.in. właściwościom antyoksydacyjnym, które prowadzą do utrzymania równowagi między utleniaczami a przeciwutleniaczami. Zapewnia to wątrobie większą ochronę przed toksycznymi czynnikami, które mogą wywoływać stres oksydacyjny. Składniki zawarte w grzybie mogą ponadto hamować proces włóknienia (zastępowania komórek wątroby tkanką łączną, co upośledza funkcje tego narządu) wątroby poprzez zmniejszenie produkcji kolagenu i zwiększenie aktywności enzymu, który go rozkłada.

Interakcje shiitake, maitake, reishi z lekami i ziołamiMoże nasilać działanie leków ( warfaryna) i ziół o właściwościach przeciwzakrzepowych (czosnek, imbir, miłorząb, żeń-szeń koreański, kurkuma, arnika, arcydzięgiel, anyż, goździki, szałwia czerwona, kasztanowiec, koniczyna czerwona), co może zwiększać ryzyko krwawienia.

Może nasilać działanie leków i ziół obniżających ciśnienie (koci pazur, koenzym Q10, olej rybi, L-arginina, pokrzywa, teanina, kolcowój), co może zwiększać ryzyko niedociśnienia.

Może wzmacniać działanie leków i ziół obniżających poziom glukozy we krwi (kozieradka, żeń-szeń koreański, żeń-szeń syberyjski), co zwiększa ryzyko hipoglikemii.

Bibliografia:

  1. Turło J.: Biotechnologia grzybów. Zastosowanie w farmacji i suplementacji. Biul. Wydz. Farm. WUM, 2013, 3: 18–26.
  2. Tabata T., Yamasaki Y., Ogura T.: Comparison of chemical compositions of Maitake (Grifola frondosa (Fr.) S. F. Gray). Cultivated on Logs and Sawdust Substrate. Food Sci. Technol. Res. 2014, 10, 1: 21–24.
  3. Kalbarczyk J., Rudzki W.: Uprawiane grzyby wyższe jako cenny składnik diety oraz źródło substancji aktywnych biologicznie. Herba Polonica. 2009, 55, 4: 224–232.
  4. Finimundy T.C. et al.: A review on general nutritional compounds and pharmacological properties of the Lentinula edodes mushroom. Food and Nutrition Sciences. 2014, 5: 1095–1105.
  5. Dai X. et al.: Consuming Lentinula edodes (Shiitake) Mushrooms Daily Improves Human Immunity: A randomized dietary intervention in healthy young adults. Journal of the American College of Nutrition 2015. DOI: 10.1080/07315724.2014.950391.
  6. Saif A., Wende K., Lindequistb U.: In vitro bone inducing effects of Lentinula edodes (shiitake) water extract on human osteoblastic cell cultures. Nat. Prod. Bioprospec. 2013, 3: 282–287.
  7. Muszyńska B. et al.: Lentinula edodes (Shiitake) – biological activity. Medicina Internacia Revou. 2017, 27, 3: 189–195.
  8. Lindequist U., Niedermeyer T.H.J. Jülich W.D.: The pharmacological potential of mushrooms. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 2005 Sep; 2(3): 285–299.
  9. Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to Grifola frondosa. EFSA Journal 2011; 9(6): 2244.
  10. Vetvicka V., Vetvickova J.: Immune-enhancing effects of Maitake (Grifola frondosa) and Shiitake (Lentinula edodes) extracts. Ann. Transl. Med. 2014, 2, 2: 14. DOI: 10.3978/j.issn.2305-5839.2014.01.05.
  11. Mayell M.: Maitake extracts and their therapeutic potential – a review. Alternative Medicine Review. 2001, 6, 1: 48–60.
  12. Nanba H.: Maitake D-fraction: healing and preventive potential for cancer. Journal of Orthomolecular Medicine. 1997, 12, 1: 43–49.
  13. Duan L. et al.: Induction effect to apoptosis by maitake polysaccharide. Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 2017, DOI: 10.1177/2156587217708524.
  14. Zhao F. et al.: Synergistic apoptotic effect of D-fraction from Grifola frondosa and vitamin C on hepatocellular carcinoma smmc-7721 cells. Integrative Cancer Therapies, 2017, 16, 2: 205–214.
  15. Konno S., Synergistic potentiation of D-fraction with vitamin C as possible alternative approach for cancer therapy. Int. J. Gen. Med. 2009, 2: 91–108.
  16. Sato M. et al.: Effect of dietary maitake (Grifola frondosa) mushrooms on plasma cholesterol and hepatic gene expression in cholesterol-fed mice. Journal of Oleo Science. 2013, 62, 12: 1049–1058.
  17. Lei H. et al.: Hypoglycemic and hypolipidemic activities of MT-α-glucan and its effect on immune function of diabetic mice. Carbohydr. Polym. 2012, 5, 89, 1: 245–250.
  18. Hong L. et al.: The protective effect of MT-α-glucan against streptozotocin (STZ)-induced NIT-1 pancreatic β-cell damage. Carbohydr. Polym. 2013, 15, 92, 2: 1211–1217.
  19. Lee J.S. et al.: Grifola frondosa water extract alleviates intestinal inflammation by suppressing TNF-alpha production and its signaling. Exp. Mol. Med. 2010, 28, 42, 2: 143–154.
  20. Nishihira J.: Maitake mushrooms (Grifola frondosa) enhances antibody production in response to influenza vaccination in healthy adult volunteers concurrent with alleviation of common cold symptoms. Functional Food in Health and Disease. 2017, 7, 7: 462–482.
  21. Lee B.C. et al.: Biological activities of the polysaccharides produced from submerged culture of the edible basidiomycete Grifola frondosa. Enzyme Microb. Technol. 2003, 32, 5: 574–581.
  22. Upton R.: American Herbal Pharmacopoeia and Therapeutic Compendium, Reishi Mushroom, April 2006.
  23. Grys A., Hołderna-Kędzia E., Łowicki Z.: Ganoderma lucidum – grzyb o cennych właściwościach farmakologicznych. Postępy Fitoterapii. 2011, 1: 28–33.
  24. Sanodiya B.S.: Ganoderma lucidum: A potent pharmacological macrofungus. Current Pharmaceutical Biotechnology. 2009, 10, 8: 717–742.
  25. Assaduzzaman Khan et al.: Investigation on the nutritional composition of the common edible and medicinal mushrooms cultivated in Bangladesh. Bangladesh J. Mushroom. 2009, 3(1): 21–28.
  26. Hai-Bang T. et al.: Hypotensive Effects and Angiotensin-Converting Enzyme Inhibitory Peptides of Reishi (Ganoderma lingzhi) Auto-Digested Extract. Molecules. 2014, 19: 13473–13485.
  27. Kanmatsuse K. et al.: Studies on Ganoderma lucidum. I. Efficacy against Hypertension and Side Effects, Yakugaku Zasshi – Journal of the Pharmaceutical Society of Japan. 1985, 105(10): 942–947.
  28. Pan D. et al.: Antidiabetic, antihyperlipidemic and antioxidant activities of a novel proteoglycan from Ganoderma Lucidum fruiting bodies on db/db mice and the possible mechanism. PLOS ON. 2013, vol. 8, Issue 7.
  29. Chu T.T.W. et al.: Study of potential cardioprotective effects of Ganoderma lucidum (Lingzhi): results of a controlled human intervention trial. British Journal of Nutrition. 2012, 107: 1017–1027.
  30. Gao Y. et al.: Effects of ganopoly (a Ganoderma lucidum polysaccharide extract) on the immune functions in advanced-stage cancer patients, Immunol Invest, 2003, 32(3):201–215.
  1. Sliva D. et al.: Ganoderma lucidum suppresses motility of highly invasive breast and prostate cancer cells. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2002, 8, 298(4): 603–612.
  2. A water-soluble extract from culture medium of Ganoderma lucidum mycelia suppresses the development of colorectal adenomas. Hiroshima Journal of Medical Sciences. 2010, 59, 1: 1–6.
  3. Gao Y. H. et al.: A randomized, placebo-controlled, multi-center study of Ganoderma lucidum (W. Curt.: Fr.) Lloyd (Aphyllophoromycetideae) polysaccharides (Ganopoly) in patients with advanced lung cancer. Int. J. Med. Mushrooms. 2003, 5: 368–381.
  4. Mateo D.C. et al.: Ganoderma lucidum improves physical fitness in women with fibromyalgia. Nutr. Hosp. 2015, 32, 5: 2126–2135.
  5. Improving Training Condition Assessment in Endurance Cyclists: Effects of Ganoderma lucidum and Ophiocordyceps sinensis Dietary Supplementation. Hindawi Publishing Corporation Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2014. DOI: http://dx.doi.org/10.1155/2014/979613.
  6. Effect of Ganoderma lucidum, spirulina and vitamin D on Diazepam-induced anterograde amnesia in male wistar rats: an experimental study. A Multifaceted Peer Reviewed Journal in the field of Pharmacology, Toxicology and Biomedical Reports. 2018, 4, 1: 2–5.
  7. Galor-Wachtel S. et al.: Ganoderma lucidum (Lingzhi or Reishi) [w:] Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2011.
  8. Siwulski M., Sobieralski K., Sas-Golak I.: Wartość odżywcza i prozdrowotna grzybów. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2014, 1, 92: 16 – 28.